Redactioneel

Groenendijk, I.

1-2

NL

‘Dus niets is onschuldig … En niemand?’

Harskamp, A. van

3-13

NL

De auteur stelt dat in de hedendaagse westerse cultuur een verandering in de christelijke geloofsbeleving heeft plaatsgevonden. Hierbij valt op dat in de beleving van vele gelovigen begrippen als zonde en zondebesef niet meer de vitale plek innemen van weleer. Van Harskamp gaat in op de vraag hoe deze verandering in de beleving van religiositeit te duiden is en bespreekt daarbij drie belangrijke tendensen in onze huidige samenleving: individualisering, vervaging van het godsbeeld en de opkomst van spiritualiteit. Vervolgens bespreekt hij de vraag hoe we het verdwijnen van het zondebesef kunnen waarderen. Is er wat gewonnen, en vooral: is er wat verloren?

(erf)zonde, verdwijnen van het zondebesef, religiositeit, Augustinus

Zonde, narcisme en het Woord

Ettema, H.

14-31

NL

Kunnen zonde of zondegevoel worden begrepen als vormen van narcisme? Worden begrippen als zonde en schuldbesef in onze huidige cultuur vervangen door schaamte over het eigen tekort? Dergelijke vragen met psychologische en pastorale implicaties zijn het startpunt om de verschillende betekenissen van het begrip narcisme te onderzoeken, de hiermee samenhangende psychologische en filosofische mensopvattingen te expliciteren en de wisselwerking tussen het christelijk zondebegrip en onze culturele geschiedenis aan de orde te stellen. Het subjectbegrip van de zelfpsychologie wordt gekritiseerd omdat dit geen ruimte biedt aan de fundamentele ontdekkingen van de psychoanalyse met betrekking tot het onbewuste. In samenhang hiermee biedt het perspectief van de zelfpsychologie evenmin plaats aan het anders zijn van de Ander en aan de voor het geloof fundamentele bekentenis van schuld.

narcisme, zelf, zonde, depressie, schuld

Geen raad met het kwaad

Schaafsma, P.

32-40

NL

Het is niet gemakkelijk hedendaagse doordenkingen van het kwaad op één noemer te brengen. Voor- en tegenstanders van het gebruik van de notie analyseren de huidige omgang met het kwaad op verschillende wijze. Voorstanders grijpen daarbij vaak terug op grote religieuze verhalen, terwijl tegenstanders juist wijzen op de problematische kanten hiervan. In dit artikel wordt deze diffuse situatie als aanleiding genomen om verschillende betekenissen van het zelfstandige begrip ‘het kwaad’ systematisch te verkennen. Daartoe wordt onderscheid gemaakt tussen een ethische en een tragische wijze van denken over het kwaad. Dit ideaaltypische onderscheid is afgeleid van Paul Ricoeurs wijsgerige onderzoek van grote westerse symbolen van het kwaad in zijn boek ‘La symbolique du mal’. Uit dit onderzoek blijkt dat het dubbelzinnige samengaan van ethische en tragische denkwijzen kenmerkend is voor het spreken over het kwaad. Een analyse van de notie van het kwaad in een religieuze context brengt vervolgens nog een diepere betekenislaag aan het licht. Tot slot worden deze analyses ingezet om een beter begrip te krijgen van de omgang met het kwaad in onze tijd.

het kwaad, ethisch, tragisch, religie, dubbelzinnigheid

Intervisie

't Lam, K. & Glas, G.

41-49

NL

Deze intervisie staat stil bij de vraag of we rekening zouden moeten houden met een radicale menselijke neiging tot het kwaad en de betekenis daarvan voor de (psycho)therapie.