Redactioneel: Wat psychologie doet met pastoraat: 100 jaar Klinisch Pastorale Vorming

Smeets, W.

1-2

NL

Spiritualiteit: Concept, praktijk, zorg en training

Schilderman, H.

3-19

EN

Wat is spiritualiteit als een begrip en als proces en hoe kan het worden getraind? In deze bijdrage wil ik deze vraag beantwoorden door eerst enkele noties van spiritualiteit te ondervragen, en vervolgens een voorstel te ontwikkelen voor een analytische definitie volgens een intentioneel attitude-model waarin spiritualiteit opgevat wordt als een wijze van zelfrelatering. Door spiritualiteit op te vatten vanuit een cognitieve benadering hoop ik bij te dragen aan de conceptuele ontwikkeling van de klinische pastorale vorming bij gelegenheid van haar eeuwfeest in 2025. Ik zal de relevantie aantonen van het voorgestelde intentionele attitude-model van spiritualiteit voor een hermeneutisch trainingskader in klinische pastorale vorming. En tenslotte zal ik zeven counselingsdoelen omschrijven voor spirituele training in klinische pastorale vorming die op het beschreven model zijn gebaseerd.

spiritualiteit, cognities, klinische vorming, hermeneutiek, counseling

Betekenis ervaren, betekenis verliezen en betekenis ondersteunen bij kwetsbare ouderen

Dezutter, J., Vissers, J., & Dewitte, L.

20-28

NL

Deze bijdrage beschrijft de subjectieve ervaring van zin en betekenis vanuit een psychologisch perspectief en het belang van deze ervaring op hoge leeftijd. In een eerste deel wordt, op basis van de huidige literatuur, de betekeniservaring geconceptualiseerd als drie verweven dimensies: coherentie, doelgerichtheid en significantie. Coherentie verwijst naar het gevoel van samenhang in het leven, doelgerichtheid naar het hebben van levensdoelen, en significantie naar het gevoel van waarde en belang. Vervolgens wordt aangetoond dat het ervaren van betekenis cruciaal is voor zowel psychische als fysieke gezondheid, en dat verlieservaringen op hoge leeftijd deze ervaring onder druk kunnen zetten. Tenslotte staat de bijdrage stil bij hoe zorgverleners de ervaring van zin en betekenis bij oudere volwassenen kunnen ondersteunen.

zin in het leven, betekenis in het leven, hoge leeftijd, betekenisverlies, zorgverlener

Lived spirituality: Happiness right here, right now? Paradoxes between traditional Asian Buddhism and the West

Van der Velde, P.

29-44

EN

Over the recent decades Buddhism has become popular in the West. This popularity comes with transformations. In Asia Buddhist practices and teachings mostly concentrate on one’s future life. Therefore the importance of positive merits is emphasized. Due to the working of karma in the end one will live a life in which enlightenment and final liberation of suffering will be the result. In the West emphasis shifts to the importance of quality of the life one is living right now. It is above all on improving life as it is. Teachings and practices are transformed to serve this target. Buddhist teachers from Asia have adjusted the dharma for the interests of their new audience.

Asian Buddhism, modern western Buddhism, karma, after-life, Buddhist biography, happiness in the moment

Spirituele zorg in intercultureel en interprofessioneel perspectief

Smeets, W.

45-56

NL

Dit artikel combineert de perspectieven van verschillende leernetwerken van de Kenniswerkplaats Zingeving in toepassing op een casestudy. De perspectieven zijn: interlevenbeschouwelijke geestelijke verzorging, interprofessioneel leren, scholing op gebied van zingeving en spiritualiteit en Klinische Pastorale Vorming. De toepassing van deze perspectieven verheldert de benodigde competenties en de uitdagingen om meer zicht te krijgen op lived spirituality en spirituele zorg voor mensen uit verschillende culturen.

geestelijke verzorging, interlevensbeschouwelijk, intercultureel, interprofessioneel leren, Klinische Pastorale Vorming, lived spirituality

Meer dan alleen spirituele competenties: Hoe verschillende behandelaren op een e-health-module Zingeving voor hun patiënten reageren

Vreugdenhil, S.

57-66

NL

Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of behandelaren verschillen in hun houding ten aanzien van een e-health-module Zingeving voor hun patiënten. Om dit te kunnen achterhalen is gevraagd hoe de behandelaren aandacht geven aan zingeving, spiritualiteit en religie in de behandeling, hoe zij denken over e-health-modules en zingeving, en hoe zij scoren op belangrijke randvoorwaarden in de implementatie van een e-health-module Zingeving. Uit de clusteranalyses lijkt naar voren te komen dat de variabelen gebaseerd op de zelfdeterminatietheorie, de theorie van gepland gedrag, en hoe vaak de behandelaar stilstaat bij zingeving, spiritualiteit en religie binnen de behandeling zelf, intermediërend kunnen zijn in het vormen van de attitude van de behandelaar ten opzichte van een e-health-module Zingeving. In dit artikel worden vier type behandelaren die elk op een eigen manier reageren op een e-health-module Zingeving voor hun patiënten, nader geduid.

e-healthmodule, zingeving, ggz, behandelaren, zelfdeterminatietheorie, theorie van gepland gedrag, attitude

Interlevensbeschouwelijke gemeenschapsvorming

Van Ginneken, K.

67-77

NL

Het gelaagde proces van secularisering en toenemende levensbeschouwelijke diversiteit hebben hun weerslag op de samenleving. Dit artikel richt zich op de relationele dimensie van de veranderende verschijning van zingeving door de resultaten weer te geven van een literatuuronderzoek naar interlevensbeschouwelijkheid en de analyse van ‘luistergroepen’ op basis van de methode Integrated Community Therapy. Dit literatuuronderzoek en deze analyse worden vervolgens verbonden aan literatuur over community wellbeing en social capital, geïllustreerd met interviewcitaten van luistergroepbegeleiders. Hiermee wordt naast de religiewetenschappelijke dimensie van interlevensbeschouwelijkheid ook een sociologische dimensie betrokken bij onderzoek naar de relationele dimensie van de veranderende verschijning van zingeving en spiritualiteit. Dit artikel onderzoekt wat de combinatie van deze vakgebieden ons leert over het vormen van gezonde, pluralistische gemeenschappen in een religieus en levensbeschouwelijk diverse samenleving, en wat dit betekent voor professionals; hoe kunnen we helpen bouwen aan gezonde, pluralistische gemeenschappen waar relationele vormen van zingeving een integraal onderdeel van zijn? Aan de hand van de bovengenoemde casus van de luistergroepen wordt geïllustreerd hoe we interlevensbeschouwelijke attitudes en instrumenten kunnen inzetten om transformative cooperation en networks of engagements te stimuleren, om zowel bonding als bridging social capital te bevorderen. Hiermee helpen we bouwen aan pluralistische gemeenschappen waarin men steeds beter weet hoe vruchtbaar om te gaan met levensbeschouwelijke diversiteit en de relationele dimensie van de veranderde verschijning van zingeving en spiritualiteit.

secularisatie, religieuze diversiteit, zingeving, interreligiositeit, netwerken van betrokkenheid, sociaal kapitaal, geestelijke verzorging

Zingeving is de sterkste helende kracht! Interview met Machteld Huber

Jans-Kuperus, S., & Smeets, W.

78-82

EN

Machteld Huber is een bekend figuur in de gezondheidszorg Nederland. Als arts had ze zelf een beslissende ervaring toen ze ziek werd. Ze ontwikkelde het Positieve Gezondheid Model, dat ernaar zoekt de bekende WHO-definitie te verdiepen en verbreden. Minder bekend is dat ze een uitgesproken pleitbezorger is van het belang van zingeving in het herstel van ziekte. Dit werd onthuld in een interview met Huber. Fragmenten van het interview werden eerder gepubliceerd in een artikel over de implicaties van haar model voor begeleidingskunde (Jans-Kuperus & Smeets (2024). Hier reproduceren we de openingsalinea's van dat artikel. Dan zoomen we in op haar visie op zingeving en gezondheidsbevordering.

Redactioneel: Inleiding op deel 2

Smeets, W.

83

EN

Pastorale zorg en Klinische Pastorale Vorming (KPV): Een internationaal perspectief

Magezi, V.

84-91

EN

De klinische pastorale vorming, die resulteerde in de oprichting van de Association of Clinical Pastoral Education (CPE), werd in 1925 opgericht door Anton Boisen en Richard Cabot. De geschiedenis van de afgelopen 100 jaar wijst erop dat KPV en geestelijke zorg met elkaar verweven zijn, ondanks bepaalde ontwikkelingen die uniek zijn voor beide. Dit essay behandelt de KPV binnen de context van de ontwikkelingen in pastorale en geestelijke zorg. Het sluit af met het signaleren van bepaalde trends en enkele overwegingen met betrekking tot de toekomst van de KPV en de pastorale, cq. geestelijke zorg.

Klinische Pastorale Vorming, pastorale zorg, zorg voor de ziel, holistische benadering, contextualiteit, gemeenschapsvorming, kerkopbouw

Een kleine geschiedenis van de Klinische Pastorale Vorming in Nederland

Witkamp, T.

92-105

NL

Dit artikel beschrijft de ontwikkelingen van de Klinische Pastorale Vorming (KPV) in Nederland. Het accent ligt op de ontwikkelingen na 1985, toen boegbeeld van de KPV in Nederland Zijlstra zijn boek Ontginningswerk schreef. De auteur gebruikt drie bronnen in dit historisch overzicht: literatuur, documenten uit het archief van de Raad voor Klinische Pastorale Vorming in Nederland en interviews met de huidige KPV-trainers. Aandacht wordt besteed aan de focus van de training - de pastor (en diens spiritualiteit) of de pastorant - en aan de toegenomen academisering. De didactische aanpak is intussen overgenomen door opleidingen tot pastor en geestelijk verzorger, alsook in supervisie. Uitdagingen zijn er op het vlak van het herijken van doel, structuur en werkvormen van de trainingen, alsook inzake de doelgroepen.

Klinische Pastorale Vorming, historische ontwikkeling, academisering, spiritualiteit, didactische werkvormen

Kort levensverhaal van de Klinische Pastorale Vorming in Frankrijk: Twintig jaar geboren en getogen

Wehrung, M.

106-110

EN

De Franse Vereniging voor Pastorale Training en Supervisie (AFfsp) werd in 2003 in Straatsburg opgericht om de methoden van de Klinisch Pastorale Vorming (CPE) in Frankrijk te ondersteunen. De wortels gaan terug tot de jaren 1980-90 in de Elzas, dankzij pioniers als Ariane Müller en Jean-Charles Kaiser, die zijn opgeleid in Duitsland en Nederland. Hun werk leidde tot Europese erkenning van het Franse model. De vereniging breidde zich nationaal en internationaal uit door oecumenische en interculturele partnerschappen. Vandaag de dag blijft het groeien door het opleiden van nieuwe supervisors en door pastorale zorg te bevorderen die gebaseerd is op luisteren en communicatie.

Franse Vereniging voor Pastorale Training en Supervisie, Klinische Pastorale Vorming, oecumenisch, intercultureel, pastorale communicatie

De actuele pastorale zorg van christelijke kerken in de samenleving van Tsjechië

Toušek, R.

111-118

EN

De ontwikkeling van pastoraat en geestelijke verzorging in Tsjechië verschilt van West-Europa vanwege het historische wantrouwen en de erfenis van de vijandigheid jegens kerken uit het communistische tijdperk. De Tsjechische samenleving blijft wantrouwend tegenover kerkelijke activiteiten, een weerspiegeling van een al lang bestaande scepsis. Desondanks heeft spirituele en pastorale zorg zich succesvol ontwikkeld in belangrijke sectoren van het openbare leven, ondersteund door oecumenische inspanningen die dienstbaarheid boven theologische discussies stellen. Kerken staan voor de uitdaging om het vertrouwen van het publiek te winnen door onbaatzuchtige en eerlijke dienstbaarheid, in lijn met de christelijke levensovertuiging. Om toekomstbestendig te zijn, moeten kerken hun naar binnen gerichte tendensen overwinnen, de samenwerking verdiepen en hun rol binnen de bredere samenleving omarmen.

pastorale zorg, geestelijke verzorging, pastorale vorming, Tsjechië

Pastorale zorg en counseling in Finland: Kansen en uitdagingen

Tukiainen, S.

119-127

EN

De Lutherse Kerk heeft eeuwenlang de positie van een meerderheidskerk in Finland bekleed. De geschiedenis van de pastorale zorg volgt de Europese ontwikkeling. De jaren ‘60 brachten een paradigmaverschuiving in pastorale zorg en counseling teweeg, met invloeden van de KPV-traditie uit de VS en Europese landen. De opleidingen in pastorale zorg en counseling waren gebaseerd op principes uit KPV-programma’s, maar het Finse systeem paste de KPV-traditie vanaf het begin aan zijn eigen nationale context aan. In de jaren ‘20 van deze eeuw creëert de culturele en religieuze diversiteit nieuwe uitdagingen voor de Lutherse Kerk van Finland.

Luthers, meerderheidskerk, praktische theologie, pastorale supervisie, KPV, training, culturele en religieuze diversiteit

Klinische Pastorale Vorming op de Zweedse manier: De oprichting en ontwikkeling van een organisatie ten behoeve van de pastorale zorg van de kerk

Sundberg, L.-G.R.

128-136

EN

Anton Boisens concept van Klinische Pastorale Vorming werd in Zweden niet in zijn oorspronkelijke vorm geïmplementeerd. Niettemin heerste er een vergelijkbare culturele sfeer en ontwikkelingsinteresse onder veel denkers over pastorale zorg in Europa en de VS. In Zweden kreeg de verandering van een klassiek congregationeel pastoraal model naar een meer individueel en persoonsgericht model vooral impulsen vanuit het vasteland van Europa en Groot-Brittannië, en niet vanuit de VS. De belangrijkste katalysator voor deze ontwikkeling in de eerste helft van de 20e eeuw was een groep predikanten, artsen en psychiaters die samen de St. Lukas Stichting oprichtten. Hier werd het pastoraal concept uitgewerkt dat aan de basis ligt van de Klinische Pastorale Vorming in Zweden.

Klinisch Pastorale Vorming, pastorale zorg, pastorale theologie, pastorale psychologie

Gezinnen, geleefde spiritualiteit en diversiteit

Dillen, A.

137-144

NL

Is het gezin, traditioneel als ‘huiskerk’ aangeduid, nog een plek waar het geloof wordt overgedragen tussen generaties? De relatie tussen geleefde spiritualiteit en gezinservaringen is veel complexer dan deze vraag. Waar er al veel onderzoek is gedaan naar de rol van religie in hulpverlening, zou er best meer aandacht mogen komen binnen religieuze contexten voor verschillende vormen van zorg, relationaliteit, opvoeding en gezinsbeleving. Net als in de Klinische Pastorale Vorming staat in het gezin immers de geleefde ervaringsdimensie van spiritualiteit voorop.

gezin, diversiteit, spiritualiteit, geleefde religie

Lived religion: Beschrijving, betekenis en achtergronden

Verhagen, P.J.

145-155

NL

In deze bijdrage wordt het begrip ‘lived religion’ (geleefde of levende religie) besproken. Definities geven aan wat ermee bedoeld wordt. Centraal staat het eerstepersoonsperspectief. Niet wat voorgeschreven is door tradities of instituties is bepalend maar het hoe en wat van wat mensen zelf bedenken en doen on hun religiositeit, spiritualiteit en zingeving vorm en inhoud te geven. De vraag is vervolgens hoe de benadering volgens de uitgangspunten van lived religion vanuit praktisch-theologisch perspectief geëvalueerd kan worden. De auteur doet dit aan de hand van de opvattingen van de theologen Dillen en Immink. Echter, er lijkt aan dit laat negentiende-eeuwse begrip een omvattender begrip vooraf te gaan: ‘lived experience’, hier vertaald met ‘doorleefde ervaring’. Ook hier staat het eerstepersoonsperspectief centraal. De auteur besteedt aandacht aan de karakteristieken van dit begrip zoals die naar voren komen in het werk van de Duitse filosoof Dilthey, die er de vader van zou zijn. Ook komt aan de orde dat dit begrip aan een opmars bezig is, op allerlei vlak, ook in het onderzoek van de psychopathologie zoals in het onderzoek van het psychosebegrip. De bijdrage wordt afgesloten met een korte reflectie op de vraag naar de samenhang tussen beide begrippen en het belang van het eerstepersoonsperspectief voor het onderzoek naar religie, spiritualiteit en zingeving in de geestelijkegezondheidszorg.

lived religion, lived experience, doorleefde ervaring, eerstepersoonsperspectief, kwalitatief onderzoek

Uit de Kunst: Over Gustav Mahlers vergeestelijking van de muziek

De Munck, M.

156-158

NL

Over de muziek van Gustav Mahler is al heel wat geschreven. Als exponent van de laatromantische traditie is zijn oeuvre doordrongen van existentiële vragen over leven en dood. Uit zijn werk spreekt een vurig verlangen naar verlossing. Zijn symfonieën nodigen uit tot biografische en filosofische interpretatie, maar net zo goed tot strikt formele analyse. Hoe uiteenlopend die benaderingen ook zijn, minstens over één ding lijken alle auteurs het met elkaar eens: Mahlers muziek heeft een spiritueel karakter. Maar hoe moet je dat precies begrijpen, die karakterisering als ‘spiritueel’? Kan muziek spirituele inhouden betekenen? Waaraan herken je in muziek een verlangen naar verlossing? Hoe stel je het eeuwige leven voor in vergankelijke klanken? Hoe vang je de zin van het leven in een reeks trillingen van de lucht?

Boekbespreking: Interlevensbeschouwelijk

Smeets, W.

159-160

NL

Bespreking van het boek: Anke I. Liefbroer, Hans Alma, & Pieter Coppens (Red.) (2025). Interlevensbeschouwelijke geestelijke verzorging: Theorie en casuïstiek. Eburon.