Redactioneel

Zondag, H.J.

239-241

NL

‘Wij moeten het lijden erkennen in de normaliteit’. Een interview met psychiater Damiaan Denys

Zondag, H.J.

242-245

NL

Aanleiding voor dit themanummer was een interview met Damiaan Denys in NRC Handelsblad, september 2018. Dat had als kop ‘We verwachten te veel van psychologen, en van het leven’. Psychiaters zijn bezig met waarvoor ze niet zijn opgeleid; het behandelen van mensen die meer willen dan ze in hun mars hebben, uitgeput zijn door het najagen van ambities en weigeren met tekorten te leven. De wachtlijsten in de psychiatrie groeien en aan echte patiënten komen psychiaters niet meer toe. Het interview riep veel reacties op, het was het meest gelezen artikel uit 2018 in de NRC. Kortom, een zenuw werd geraakt. Redenen genoeg om Denys nog eens te interviewen in zijn werkkamer in het Amsterdamse AMC.

Veranderde verwachtingen van psychische hulp: In hoeverre zijn ze terecht?

Loonstra, B.

246-254

NL

In de waarneming van meerdere psychische hulpverleners verandert het klachtenpatroon van cliënten door de jaren heen, en verandert ook de verwachting die leeft van de hulp die de ggz kan bieden. Dit artikel beschrijft in het kort welke veranderingen worden waargenomen, van hulp bij psychopathologie tot hulp bij ernstige levensproblemen, en hoe verschillend daarop vanuit de hulpverlening wordt gereageerd. De vraag is of en in hoeverre levensproblemen een legitieme behandelfocus vormen in de ggz. Aan het einde wordt een poging gedaan de diverse gezichtspunten evenwichtig met elkaar te verbinden.

psychopathologie, levensproblemen, maatschappelijke veranderingen, verwachtingen, taakopvatting

Hoe “normaal” is “pathologisch”? Psychiatrie en klinische psychologie als nieuwe disciplinering

Verhaeghe, P.

255-266

NL

Deze bijdrage vertrekt vanuit een aantal probleemstellingen binnen het huidige psychodiagnostisch en therapeutisch veld die nopen tot het stellen van belangrijke vragen op het niveau van ethiek, wetenschap en kliniek; niveaus die vanuit een ruimer maatschappelijk kader met elkaar verknoopt zijn. De invulling van psychopathologie berust immers op sociaal bepaalde normen en waarden (ethiek), die sterk afhankelijk zijn van en dus mee variëren met de maatschappelijke context. Het hedendaagse neoliberaal discours schuift hierbij een medisch model naar voren dat de manier dicteert waarop wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd wordt, resulterend in een schijnbaar empirisch ondersteunde DSM-diagnostiek. In de kliniek vertaalt het gebruik van dit psychiatrisch handboek zich in het “detecteren” van personen die afwijken van de vooropgestelde criteria en stelt de daaruit voortvloeiende behandeling zich vervolgens tot doel hen terug in de pas te doen lopen. Meer dan sociale normering komt er vaak niet bij kijken en patiënten worden dit steeds meer gewaar. Het protest hierop is echter minimaal en heeft bovendien nauwelijks impact, waardoor psychotherapie zich vandaag op een hellend vlak bevindt. Ter bescherming van ons vakgebied is het bijgevolg uitdrukkelijk nodig zicht te krijgen op de zee waarin we allemaal zwemmen en stil te staan bij ons eigen aandeel in het algemeen perspectief.

diagnostiek, ethiek, kliniek, maatschappij, wetenschap

Zingeving als term in psychische hulpverlening: Benaderingen vanuit de humanistiek

Braam, A.W., Hoenders, R., & Steen, A.

267-276

NL

In het huidige tijdsgewricht lijkt er een neiging om levensproblemen die nu eenmaal tot het bestaan behoren te psychologiseren of zelfs psychiatrisch te labelen. Zou het bij die levensproblemen gaan om een werkelijk gebrek aan zingeving? Of gaat het om een spraakverwarring, door een gebrek aan eenduidige terminologie met betrekking tot bestaansvragen? Daartoe is het wenselijk om eerst nader te bespreken wat die term zingeving behelst. Het discours is namelijk eerder maatschappelijk en beschouwend van aard, dan psychologisch of psychiatrisch. In de huidige bijdrage komen enkele benaderingen van zingeving vanuit de humanistiek aan bod. Daar komt een hoofdcontour uit naar voren. Inhoudelijk telt er mee hoe iemand in zijn of haar leven (en: levensnarratief) staat en daar een betekenisvolle persoonlijke samenhang in ziet (coherence) die ook naar de toekomst reikt (purpose). Sommige zingevingsaspecten (zelfwaardering, identiteit, competentie, welbevinden, verbondenheid) tonen echter een markante tautologische overlap met psychologisch welzijn en persoonlijkheid. Bij zingeving gaat het verder om iets dat het leven daadwerkelijk de moeite waard maakt (significance), waarbij zelftranscendentie, horizontale of verticale transcendentie in het spel kunnen komen. Verbinding met de medemens komt niet in iedere benadering terug, maar vormt mogelijk wel een van de belangrijkste elementen. Een voorlopige aanbeveling is om zingeving in meerdere betekenisvolle domeinen te peilen, namelijk die van liefhebben, werken, lijden en spelen.

zingeving, existentieel, geestelijke gezondheidszorg, narratief, herstel

Zinvol leven in een veranderende samenleving

Wojtkowiak, J.

277-284

NL

Hoe hangen culturele veranderingen in de Westerse samenleving samen met de toename aan zorgbehoefte in de geestelijke gezondheidszorg? In dit artikel wordt aan de hand van het begrip ‘zingeving’ een antwoord geformuleerd op de vraag of er te veel van psychologen en psychiaters wordt verwacht. Met behulp van een theoretische review worden inzichten vanuit psychologische, religiewetenschappelijke en filosofische literatuur samengebracht. Van oorsprong te vinden in het werk van Viktor Frankl, krijgt zingeving inmiddels steeds meer aandacht in de psychologie. Het recente zingevingsmodel van Crystal Park wordt besproken. Tegelijkertijd worden er ook inzichten vanuit levensbeschouwelijke en filosofische perspectieven toegevoegd, zoals Peter Derkx en Hannah Arendt, om te onderzoeken hoe mensen zin ervaren in hun leven. Een conclusie luidt dat zowel zin als geluk niet gemaakt kunnen worden, maar onderdeel zijn van complexe menselijke en culturele processen.

zingeving, existentiële vragen, geluk, levensbeschouwing, westerse samenleving

De erfgenamen van de monnik. Over Zonder titel. Omber, blauw, omber, bruin van Mark Rothko

Zondag, H.J.

285-287

NL

Bespreking van: Mark Rothko (1903-1970) Zonder titel. Omber, blauw, omber, bruin (1962) Verf op doek, 177 x 135,5 cm Amsterdam, Stedelijk Museum