Redactioneel

Verhagen, P.J.

225-226

NL

Ik pak een dalletje – over dimensies van depressie. Inleiding op het themanummer

Schaap-Jonker, H.

227-228

NL

Dimensies van depressie is de titel van de studiedag die op 5 februari 2010 in Kampen gehouden is op initiatief van de Protestantse Theologische Universiteit, het Kenniscentrum Religie en Levensbeschouwing in relatie tot Geestelijke Gezondheidszorg van Dimence, en het Katholiek Studiecentrum voor Geestelijke Volksgezondheid. In dit nummer van Psyche & Geloof vindt u de bijdragen van de sprekers.

depressie

Geluk bij ongeluk

Dehue, T.

229-236

NL

In de afgelopen twee decennia nam het aantal mensen dat aan depressiebestrijding doet in rap tempo toe. In Nederland verdubbelde het aantal gebruikers van antidepressiva tussen 1999 en 2006, terwijl er ook vele andere manieren ontstonden om depressie te bestrijden, variërend van verschillende typen psychotherapie tot cursussen op het internet, zelfhulpboeken, Sint Janskruid of neurobiofeedback. Het is duidelijk dat niet alle gebruikers hiervan depressief zijn in de klassieke, ernstige betekenis van het woord, die staat voor diep lijden en onvermogen tot leven. Velen vroegen zich dan ook af, waardoor juist in welvarende landen zoals Nederland zoveel mensen middelen gebruiken om depressie te bestrijden. Terwijl de meeste verklaringen erop neerkomen dat we tegenwoordig ook lichte vormen van depressie onaanvaardbaar vinden, zoekt dit artikel het antwoord in de toename aan betekenissen die het woord depressie in de loop der tijd kreeg.

depressie, betekenis, depressie-epidemie, maakbare individu

De pressie om je zelf te worden. Depressie en identiteitsdruk in een performancecultuur

De Lange, F.

237-246

NL

Voor een mogelijke verklaring van de ‘depressie-epidemie’ wijst Trudy Dehue in haar gelijknamige boek op het morele dictaat dat de neoliberale cultuur aan elk individu oplegt om het lot in eigen hand te nemen. Dehues’ analyse verdient een verdieping. Niet de competitieve prestatiemaatschappij (de concurrentie met anderen), maar de competitie van het individu met zichzelf is wellicht een depressogene factor bij uitstek. Wie depressief wordt, kan de wedstrijd met zichzelf niet meer aan. Twee wegen voeren de performancecultuur van selfenhancement wellicht uit de impasse, ‘zelftranscendentie’ en zelfacceptatie.

depressie, identiteit, performancecultuur, zelftranscendentie, zelfacceptatie

Depressie is ook een ziekte

Glas, G.

247-255

NL

De titel van dit artikel is polemisch en richt zich tegen een zekere eenzijdigheid in de benadering van Trudy Dehue in haar boek De depressie-epidemie. Ik zal beargumenteren dat dit boek vooral de discussie over de legitimatie van het depressiebegrip aansnijdt en de discussie over de (concept-) validiteit van het begrip depressie laat liggen. De eerste discussie gaat over het gebruik van de term depressie in een klinische en alledaagse context; de tweede discussie over het wetenschappelijke begrip depressie. Beide discussie betreffen verschillende aspecten van het ziektebegrip, corresponderend met wat ik gemakshalve samenvat als ziekte (1) (klinisch, alledaags) en ziekte (2) (wetenschappelijk). Beide discussies raken elkaar wel. Zo stelt het wetenschappelijke ziektebegrip grenzen aan de discussie over de legitimatie van het begrip depressie. Ik schets hoe de DSM een poging bedoelt te zijn om de twee ziektebegrippen met elkaar te verbinden. Die poging is maar heel gedeeltelijk gelukt. Er worden wegen geschetst om uit de impasse te komen. Het slot van het artikel laat zien dat er een benadering van depressie mogelijk is waarin het fenomeen depressie wordt verbonden met maatschappelijke en levensbeschouwelijk processen. Depressie kan op dit niveau worden gezien als een falen van de veelzinnige afstemming tussen mens en omgeving.

depressie, ziekte, stoornis, legitimatie, validering, afstemming

Woorden wegen waar geen vinden is

Walton, M.

256-262

NL

De centrale vraag is, hoe men toegang kan krijgen tot de ervaring van depressie met alle betekenislagen die daarin opgeslagen liggen. Vijf aspecten komen aan de orde. Ten eerste het erkennen en respecteren van ervaringen van mensen met depressie vanuit hun eigen perspectief. Ten tweede het oog hebben voor beelden en taal die toegang verschaffen tot die ervaringen. Het derde punt gaat over het verkennen en verhelderen van de lagen van betekenis die in de ervaringen opgeslagen liggen. Daarbij wordt de vraag gesteld, of wat aangezien wordt als symptoom van depressie niet soms een uiting van rouw zou kunnen zijn, ofwel het onvermogen om rouw te uiten. In de vierde plaats wordt gesproken over plaatsbekleding om een ankerpunt te bieden buiten het tij van de ervaringen. Ten slotte wordt het zoeken naar mogelijkheden genoemd om verbinding tot stand te brengen.

depressie, geestelijke verzorging, betekenisgeving, rouw, erkenning

Godsbeeld en depressie bij ouderen in Sassenheim: een detailverkenning naar schuldgevoelens

Braam, A.W., Noort, A., Schaap- Jonker, H. & Deeg, D.J.H.

263-274

NL

– Achtergrond. De vraag hoe religie met depressie samenhangt, laat zich vaak in verband brengen met schuldgevoelens en ook met christelijke doctrines over schuld. – Doel. In de huidige verkennende studie komt de vraag aan de orde hoe aspecten van het godsbeeld (in godsdienstpsychologische zin) samenhangen met schuldgevoelens, zowel onder niet-depressieve ouderen als bij ouderen met aanwijsbare depressieve symptomen. – Methoden. Het betreft een cross-sectionele studie in 2005 onder de oudere bevolking in Sassenheim (N = 67, 68-93 jaar), welke is opgezet als een pilot studie voor de Longitudinal Aging Study Amsterdam. Depressieve symptomen zijn gemeten met de Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (CES-D), waaraan één item over schuld is toegevoegd. Godsbeeld is onderzocht met de Vragenlijst Godsbeeld, twee subschalen van de God Image Scale en met items van de brief RCOPE. – Resultaten. Bij niet depressieve ouderen (CES-D < 16; n = 44) hangen schuldgevoelens significant samen met positieve gevoelens naar God en een perceptie van God als steunend. Ook bestond er een sterke samenhang met schuldattributie, als wijze van religieuze coping. Bij depressieve ouderen (CES-D >= 16; n = 15) zijn deze samenhangen van gelijke sterkte, maar door de kleine groepsgrootte niet meer significant. Wel hangen schuldgevoelens in de depressieve groep sterk samen met de perceptie van God als heersend en straffend, en met de perceptie van God als stimulerend en uitdagend. Schuldgevoelens bij depressieven zijn meer uitgesproken aanwezig bij protestanten dan bij rooms-katholieken. – Conclusie. Bij ouderen lijken schuldgevoelens in de normale situatie een weergave van een als steunend beleefde omgang met God. Bij ouderen met depressieve symptomen blijken schuldgevoelens te getuigen van belevingen naar God als heersend, straffend, of op de proef stellend. Mogelijk lopen depressogene cognities parallel aan dit meer autoritaire godsbeeld, al dan niet gelijktijdig met een depressieve episode.

godsbeeld, religieus, depressie, ouderen, schuld, epidemiologie